1659
In 1659 overlijd de Duitser Nicholas Wurlitzer in het plaatsje Markneukirchen. In zijn tijd is hij een zeer gewaardeerd bouwer van muziekinstrumenten, waaronder de dan populaire luit. Zijn zonen hebben de kennis van het bouwen van muziekinstrumenten van hun vader meegekregen en zetten de traditie voort.
1829
In Schöneck, zo’n 12 kilometer van Markneukirchen, wordt Rudolph Wurlitzer geboren. Zijn vader maakt, net als zijn voorvaderen, muziekinstrumenten. Rudolph leert het vak van zijn vader, maar Rudolph wil meer. Hij wil vernieuwing.
1853
Na een fikse ruzie met zijn vader krijgt Rudolph Wurlitzer van een oom 80 dollar en emigreert op 24-jarige leeftijd naar de VS om daar vanuit Duitsland geïmporteerde instrumenten aan de man te brengen.
1856
Door een mazzeltje lukt het Rudolph een deal te sluiten met de Amerikaanse overheid voor de levering van muziekinstrumenten aan het leger. In zijn woonplaats Cincinnati, Ohio richt hij de The Rudolph Wurlitzer Company op.
1880
De vraag naar muziekinstrumenten wordt zo groot dat het niet meer lukt om aan de vraag te voldoen door deze vanuit Duitsland te verschepen. In die tijd duurde dat immers nog maanden. Rudolph besluit daarom de instrumenten geheel zelf te gaan bouwen in een voor die tijd zeer moderne fabriek.
De vraag naar muziek groeit en Wurlitzer richt zich, naast de gangbare instrumenten, ook op de productie van zelfspelende instrumenten als draaiorgels voor beurzen en kermissen.
1896
Wurlitzer introduceert de eerste op munten werkende elektrische piano, de Tonophone. Door de opkomst van bioscopen - de stomme films werden in die tijd live begeleid door luide orgelmuziek die het geluid van het gillende publiek maar vooral van de projector moest overstemmen - werpt hij zich nu ook op de productie van film- en theaterorgels. Deze “Mighty Wurlitzers” worden een sensatie. Ook het Tuschinski theater in Amsterdam kocht zo’n orgel. En het staat er nog steeds, werkend en al.
1914
Rudolf Wurlitzer komt op 85-jarige leeftijd, te overlijden. Zijn drie zonen, die al in het bedrijf werkten, nemen het bedrijf over. Het is echter zijn jongste zoon, Farny Wurlitzer, die dezelfde vernieuwingsdrang heeft als zijn vader.
1933
Farny Wurlitzer koopt een gepatenteerd musicbox mechanisme (platen wisselaar) en laat uitvinder Homer Capehart en ontwerper Paul Fuller hieromheen een jukebox bouwen. Dit resulteerde in de eerste Wurlitzer jukebox, de “Debutante”. Na het inwerpen van een munt, kan men 1 lied selecteren uit 10 stuks 78-toeren platen. Mede dankzij de uitstekende marketing rondom deze “Small Man’s Concert Hall” was Wurlitzer tegen het eind van de jaren dertig de absolute marktleider op jukeboxgebied. Daarmee raakt de naam Wurlitzer voorgoed en onlosmakelijk verbonden met de jukebox.
1941
Tijdens WOII wordt Wurlitzer gedwongen de productie van jukeboxen zo goed als stil te leggen en onderdelen te fabriceren voor de oorlogsindustrie. Ontwerper Paul Fuller blijft echter continu doorwerken aan nieuwe jukebox modellen.
1946
Wurlitzer presenteert een nieuwe jukebox, de Wurlitzer 1015, ook wel “bubbler” genoemd. Het wordt de bekendste jukebox aller tijden!
1948
Het Amerikaanse electronica bedrijf RCA-Victor introduceert de 45-toeren plaat. Dit plaatje van 7 inch is een stuk kleiner dan de 78-toeren plaat (12 inch), onbreekbaar want op vinyl geperst in plaats van op schellak of bakeliet en ook een stuk lichter. Ze waren oorspronkelijk bedoelt voor gebruik met een platenwisselaar. Vandaar ook het grote gat in het midden, zodat er meer ruimte was voor een wisselmechaniek. Hoewel de 78-toeren plaat nog tot het einde van de jaren vijfig in productie bleef (en in sommige landen, zoals in Afrika, zelfs tot ver in de jaren zestig), won dit “singeltje” ook onder gewone consumenten snel aan populariteit.
Meer dan honderd jaar na het ontstaan van The Rudolph Wurlitzer Company en dertig jaar na de dood van de oprichter produceert het bedrijf de allereerste 45-toeren jukebox, de Wurlitzer 1700. Bij de eerste 1875 exemplaren werd gebruik gemaakt van een oud type geluidsversterker met maar 1 speaker. Concurrent Seeberg leverde op dat moment een betere geluidskwaliteit. Daarom werd het model snel opgefrist. De tweede reeks kreeg een lichte buitenkant, werd van binnen modern grijs geschilderd in plaats van het oude donkerbruin en, het belangrijkste, bevatte een nieuw type buizenversterker van zeer goede kwaliteit met een extra speaker voor de hoge tonen, de 1700HF (High Fidelity). Deze uitvoering liep beter, maar door de grote concurrentie moest er snel een opvolger komen met meer selecties. Uiteindelijk werden er van deze Wurlitzer 1700HF slechts 7751 exemplaren geproduceerd. Ter vergelijking, van de populaire Wurlitzer 1015, de bubbler, werden 56.000 exemplaren gebouwd en verkocht in slechts 18 maanden tijd!
In het late voorjaar van 1954 verlaat van de verbeterde en opgefriste reeks Wurlitzer 1700 jukeboxen een bijzonder exemplaar de fabriek in North Tonawanda, New York. Het is het 159ste exemplaar en draagt het serienummer 2000167. Deze jukebox werd, zonder tussenhandel, rechtstreeks geleverd aan een bar in een van de zuidelijke staten van de VS.
1965
Na jaren lang trouwe dienst te hebben gedaan wordt de jukebox met het serienummer 2000167 voor een zacht prijsje opgekocht door de eigenaar van een beginnend wegrestaurant. Jukeboxen raken uit, maar het wegrestaurant kan wel wat opvulling in het interieur gebruiken.
1967
Ik sta als 6-jarig jongetje in het café, waar opa en oma weleens een borreltje drinken, me altijd te vergapen aan dat geweldige muziekapparaat wat daar staat. Als je er een kwartje in gooit kan je toetsen indrukken en worden er twee plaatjes gedraaid. Ik ben er zwaar van onder de indruk.
1973
The Rudolph Wurlitzer Company gaat failliet en verkoopt de jukeboxrechten aan de Duitse familietak van Wurlitzer. De rechten voor de muziekinstrumenten gaan naar Gibson (van de gitaren). Vooral de elektrische piano van Wurlitzer doet het goed. Deze is te horen op platen van onder andere Supertramp, Pink Floyd en Queen. Later koopt Gibson ook de jukeboxrechten op. Tot 2013 worden er nog Wurlitzer jukeboxen gemaakt, weliswaar met CD’s, maar gebaseerd op het succesmodel “bubbler” uit de jaren dertig. Onder de naam Wurlitzer produceert Gibson tot op de dag van vandaag automaten, maar nu voor snoep en dergelijke.
1974
Bij ons in de buurt, op de plek waar eerst supermarkt Vivo zat, is een nieuwe snackbar gekomen. Een moderne, goed gesorteerde tent met zitjes achterin. En daar staat, naast de gokautomaat, een jukebox. Een lelijk ding en voor een gulden kan je vijf plaatjes kiezen, maar toch blijft de machine me boeien. Wat een geweldig apparaat toch, zo’n jukebox. Ik zou er thuis wel een willen hebben.
1977
Hoewel de jukebox met serienummer 2000167 het publiek in het wegrestaurant in het zuiden van Amerika nog jaren heeft vermaakt, raakt hij uiteindelijk toch uit gratie en wordt ergens achterin het magazijn onder een laken opgeslagen.
1982
De failliete uitbater van het wegrestaurant verlaat wegens gebrek aan klandizie het pand met, zoals dat gaat in de VS, achterlating van de hele inboedel en alles wat erbij hoort. Aan het leven van de jukebox met serienummer 200167 lijkt een definitief eind gekomen.
1986
Ik krijg de kans een jukebox te kopen voor 1500 gulden. Niet zo’n hele mooie - hij lijkt een beetje op dat ding uit die snackbar van vroeger - maar hij werkt uitstekend. Helaas heb ik er het geld niet voor. Ik moet het aanbod laten schieten. Maar misschien later, als ik voldoende gespaard heb.
2014
In de herfst van 2014 loopt een opkoper door een totaal vervallen pand van een voormalig wegrestaurant. De interesse voor vintage spullen doet hem besluiten aan de erven van de voormalige eigenaar een bod te doen op de hele inboedel. Hij is voornemens de hele boel op beurzen te verkopen. Hij laadt alles in een container en fotografeert de inhoud voor een bevriende relatie in Scheveningen. Die krijgt als eerste de kans om een bod te doen.
Twee weken later loop ik door een winkel in Scheveningen op zoek naar een jukebox. Ik heb voldoende gespaard. Maar helaas, de jukebox die daar in de winkel staat, het type jukebox dat ik wil hebben, de Wurlitzer 1700HF, die is al verkocht. Maar, herinnert de zoon van de eigenaar zich, in Amerika staat een container waar nog zo’n 1700 in staat. Ik besluit de gok te wagen en koop ‘m.
Op 23 december 2014 wordt de machine bij mij thuis bezorgd, de Wurlitzer 1700 HF, met serienummer 2000167. Precies 100 jaar na het overlijden van oprichter van The Rudolph Wurlitzer Company en zestig jaar nadat deze jukebox in hun fabriek in de staat New York is geproduceerd.
2015
Ik geef een jukeboxparty. De jukebox draait de hele avond tot diep in de nacht. Iedereen kiest, selecteert, drukt op knoppen, drinkt, eet en danst.
2016
Ik doe onderzoek op internet en schrijf dit verhaal over de geschiedenis van mijn jukebox, de Wurlitzer 1700HF met serienummer 2000167.
Salvatore Cocco
3 januari 2016
